İtibari hizmet kapsamı değişiyor

Şerif AKCAN

Ekim ayı başında yürürlüğe girecek olan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu hepimizin hayatında çok önemli değişikliklere yol açacak. Zaman içerisinde köşemizde bu değişiklikler hakkında sizleri bilgilendirmeye çalışıyoruz. Bugün de sosyal güvenlik reformu çerçevesinde “itibari hizmet” ile ilgili yapılan önemli değişiklikleri sizlerle paylaşacağız.
Bilindiği üzere, 506 sayılı kanun ile 5434 sayılı kanun hükümlerine göre, bazı ağır ve yıpratıcı işlerde çalışan kişiler için normal hizmet süresine ilave hizmetler verilerek bu durumda olanların daha erken emekli olmalarına imkan tanınmıştı. Bunlar içinde en bilinenleri basın çalışanları ile kamuda asker ve polis memuru olarak çalışan kişilerdir. İşçi statüsünde çalışanlar için itibarî hizmet, kamu görevi yapanlara verilen ek hizmetler için ise fiilî hizmet süresi zammı tabirleri kullanılmaktadır.
İtibari hizmet ile fiili hizmet süresi zamları 5510 sayılı kanunda önemli değişikliklere uğramaktadır. Kapsamda olan çalışanların önemli bir kısmı kapsam dışına çıkarılmaktadır.

Gazetecilerin itibari hizmeti kalkıyor
İtibari hizmet kapsam dışına çıkarılanların başında basın çalışanları olarak gazeteciler gelmektedir. Basın İş Kanununa tabi olarak çalışan ve gerçekten riskli ve stresli iş grubuna giren gazetecilik mesleğinden itibari hizmetin kaldırılması ciddi bir eleştiri konusu olarak karşımıza çıkıyor.
Gazetecilerin dışında, kaynak işlerinde çalışanlar, hava yolları uçuş personeli, lokomotif makinistleri, infaz koruma memurları, posta dağıtıcıları, TRT’de haber hizmetinde çalışanlar, Devlet Tiyatrosu sanatkarları, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nın şef ve üyelerinin fiilî hizmet süresi zammı hakları kaldırılmaktadır.
İtibari hizmetten yararlanma hakkını kaybedenlerin kanunun yürürlüğe girdiği tarihe kadar kazandıkları süreleri emeklilik işlemlerinde eskiden olduğu gibi değerlendirmeye alınacak. Kanunun yürürlük tarihinden sonraki hizmetlerine karşılık olarak itibari hizmet verilmesi söz konusu değildir.
Kanuna göre, TSK, emniyet ve MİT mensupları ile dalgıçlar, radyoaktif maddelerle yapılan işlerde çalışanlar, asit üretimi yapılan yerlerde, demir ve çelik fabrikalarında ve kurşun izabe fırınlarında çalışanlara bir yılda 90 gün fiili hizmet zammı verilecek.
Kurşun ve arsenik işleri, cam fabrikaları, çimento fabrikaları, kok fabrikaları ve termik santralleri, alüminyum fabrikaları, döküm fabrikaları ile itfaiye ve yangın söndürme işlerinde çalışanlar ise 60 günlük fiili hizmet zammından yararlanacak.
Sonuç olarak iş kolları beş risk grubu olarak derecelendirilmiş ve bu dereceleme neticesinde beşinci risk grubunda çalışan işçilere itibari hizmet verilmiştir. Ancak, başta gazeteciler olmak üzere bazı meslek gruplarından veya iş kollarından itibari hizmetin kaldırılmasına yönelik tartışma ve eleştiriler devam edecektir.

İhbar tazminatında vergi var, prim yok
Belirsiz süreli iş akdi işvereni tarafından feshedilen bir okuyucumuz, ihbar tazminatından gelir vergisi kesintisi yapıldığını, söz konusu kesintinin haklı olup olmadığını sormaktadır.
Okuyucumuzun sorusuna İş Kanunu ve Gelir Vergisi kanunu sınırları içinde cevap vermeye çalışalım. 4857 sayılı İş Kanununun 1’inci maddesinde süresi belirli olmayan hizmet akitlerinin feshinden önce durumun diğer tarafa ne zaman ve ne kadar süre içinde bildirileceği düzenlenmiştir. Bildirim önelleri olarak bilinen bu süreler işçinin kıdemine göre değişmektedir.
Süresi belirli olmayan sürekli hizmet akitlerinin feshinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerekir. İş Kanununda bildirim süreleri şu şekilde düzenlenmiştir;
Hizmet Akdi;
İşi altı aydan az sürmüş işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak iki hafta sonra,
İşi altı aydan bir buçuk yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak dört hafta sonra,
İşi bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak altı hafta sonra,
İşi üç yıldan fazla sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak sekiz hafta sonra,
Feshedilmiş sayılır.
Bu süreler asgari olup sözleşmeler ile artırılabilir.
Bildirim şartına uymayan taraf (işveren veya işçi) bildirim süresine ilişkin ücret tutarında tazminat (ihbar tazminatı ödemek zorundadır.

İhbar tazminatından vergi kesilir
İş Kanununun 17’nci maddesinde “Bildirim şartına uymayan taraf (işveren veya işçi) bildirim süresine ilişkin ücret tutarında tazminat (ihbar tazminatı ödemek zorundadır” hükmü yer almaktadır. Kanunda açıkça ihbar tazminatının ücret olduğu belirtilmiştir. İşçiye yapılacak ödeme “önellere ilişkin ücret tutarında” olacaktır. Yapılan ödeme önellere ilişkin ücret tutarına göre belirlenen ancak tazminat olarak nitelendirilen bir ödemedir.
Bu açıklamalardan anlaşılacağı gibi ihbar tazminatı olarak işçiye yapılacak ödemelerden Gelir Vergisi Kanunu’nun 94’üncü maddesine göre stopaj yapılması gerekmektedir.